آموزش نویسندگی کاربردی بخش 1

آموزش نویسندگی کاربردی بخش اول

زیر نظر حسین یوسفی

انواع داستانک

داستانِ کوتاهِ کوتاه: زیر ۲۵۰ کلمه.

داستان برق‌آسا: نوعی داستانک یا داستان بسیار کوتاه‌است. حجم داستانِ برق‌آسا بین ۲۵۰ کلمه، حداکثر حجمی که جروم استرن برای مسابقه سالانه «بهترین داستانِ کوتاهِ کوتاه» می‌پذیرد، و ۷۵۰ کلمه متغیر است و از داستان ناگهانی بسیار کوتاه‌تر است.

داستان ناگهانی: حجمِ داستان‌های ناگهانی از داستانِ برق‌آسا بیشتر است اما از داستان کوتاه کمتر و حداکثر ۱۷۵۰ تا ۲۰۰۰ کلمه‌است.

داستانک ( داستان مینیمال):

تعریف و تاریخچه

داستان مینیمال یا داستانک معمولاً کوتاه‌ترین حالت روایت داستان بعد از لطیفه و حکایت، و معمولا در پی یک کشف ضربه‌زننده است؛ این کشف خواننده را با ایجاد شوک یا تمسخری غافلگیر می‌کند. طرفداران این نوع داستان‌ها به آن داستان ناگهانی، داستان لحظه، داستان برق‌آسا، داستان آتشین، داستان کارت پستالی و داستان طرح‌وار نیز می‌گویند. داستانک از طرح اولیه‌ای که برای نوشتن یک رمان، یا داستان کوتاه در ذهن نویسنده شکل می‌گیرد هم، کوتاه‌تر و خلاصه‌تر است.

در دهه‌ی ۱۹۶۰ میلادی جنبش مینیمالیسم در بیشتر هنرها از موسیقی و ادبیات تا نقاشی و هنرهای تجسمی راه پیدا کرد. در ادبیات داستانی نیز short short story یا داستان کوتاه کوتاه (داستان خیلی کوتاه) جای خود را به عنوان یک جریان گشود که در اصطلاح به آن داستان مینیمال (داستانک) می‌گویند.

خلق داستان‌های مینیمال را در واقع نوعی واکنش نسبت به جامعه‌ی مدرن و صنعتی امروز می‌دانند. در تعریف دیگر، داستانک‌ها بنابر احتیاج زمان خلق گردیده‌اند. از دیدگاه جامعه‌شناختی هم، می‌توان داستانک را یکی از فرآورده‌های هنری مدرنیسم برشمرد. کوچک‌سازی، سرعت بالا، کمبود وقت، بحث کوچک و مختصر کردن اشیاء و مفاهیم همچنین قطعه قطعه شدن امور از جمله در معماری و آپارتمان‌‍نشینی به‌علاوه تخصصی شدن امور و مفاهیمی که اجزای اصلی زندگی مدرن هستند، این جریان را به یکی از پرطرفدارترین قسمت‌های ادبیات داستانی که در مجلات و روزنامه‌ها به شکل روزانه تولید و خوانده می‌شود، تبدیل کرد.

آشکارترین ویژگی مینیمالیست‌ها فشردگی کلام، ایجاز، کم‌حرفی و به عبارتی بهتر برهنگی واژگان است. امروزه این نوع داستان‌ها را داستان‌های Flash Fiction یا داستانهای برق‌آسا میگویند؛ البته خیلی قبل‌‌تر از این حرف‌ها، کسانی مانند کافکا بوده‌اند که داستان‌های برق‌آسا می‌نوشتند.

ساختار:

از مهم‌ترین آرایه‌های ادبی در نوشتن داستانک می‌توان به ایجاز اشاره کرد؛ ایجازی که در نثر، در شخصیت‌پردازی، در حادثه‌پردازی و... حضوری قطعی دارد. از دیگر ویژگی‌های مهم داستانک‌ها، داشتن طرح ساده، زمان و مکانی محدود، حادثه‌ای مختصر، شخصیت‌های ساده و عادی است.

داستانک‌ها معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ کلمه‌اند اما می‌توانند کوتاه‌تر هم باشند؛ مثل داستان‌های پنجاه‌وپنج کلمه‌ای که معمولاً شروعی بی‌مقدمه و پایانی غافلگیرکننده دارند.

برخی معتقدند که ساختار داستانک‌ها ساختاری شبیه به پیام‌های بازرگانی است؛ یعنی پایانی شگفت‌انگیز و غیرمنتظره دارند در حالی که این تحلیل نادرستی است چرا که مفاهیم ادبی و عناصر داستان که در روایت داستانک‌ها جریان دارند، در آگهی‌های بازرگانی جایگاهی ندارند. بر خلاف آگهی‌های بازرگانی، متون ادبی توانایی بالایی برای تأویل‌پذیری، ابهام، پایان باز و گسترده دارند.

از مهم‌ترین ویژگی‌ داستانک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. محدودیت حجم:

۲. بیرنگ ، ساده و کوتاه

۳. زمان و مکان محدود

۴. روایت به زمان حال

۵. پرداختن به واقعه‌ای بیرونی

۶. انتخاب لحظه‌ی درست وقوع حادثه برای انتقال اطلاعات

۷. درون‌مایه‌های کلی و جهان‌شمول مثل مرگ، عشق، جنگ، دروغ، خیانت، جدایی و...

۸. شخصیت‌های کم، ساده، معمولی

۹. نثر مختصر، تمیز و شفاف

۱۰. گفت‌وگوی کاربردی و کوتاه

بنابراین نویسنده‌ی یک داستانک، تنها رویدادها و شخصیت‌ها را روایت می‌کند و دیگر رویدادها و شخصیت‌ها را تحلیل نمی‌کند؛ بلکه اظهارنظر در این خصوص را به خواننده‌ واگذار می‌کند. داستانک‌ها به روایت بخش کوتاهی از زندگی در یک یا چند لحظه می‌پردازند؛ نشان دادن مسیر هر روزه‌ی یک کودک به مدرسه، دادن یک شاخه‌ی گل به مادری، بازگشت از جنگ، یک تولد و... .

در داستانک‌ها گاهی مرز نقطه‌ی اوج و گره‌گشایی بسیار به هم نزدیک می‌شود و شاید بتوان گفت آن‌ها در هم ادغام می‌شوند. در این نقطه، ضرباهنگ و کشمکشی که در طول روایت به شکلی فزاینده جاری بوده، در تقابل با ضربه‌ی آخر، براساس یک تضاد ادبی غیرمنتظره به اوج خود می‌رسد و ساختار زیبایی‌شناسانه داستانک در همین چرخش پایانی به بهترین نحو جلوه‌گر می‌شود؛ جایی که ما با حقیقت ماجرا روبه‌رو می‌شویم.

حال و هوا و فضای داستانک به دلیل ایجاز، فشردگی بالا، خصلت غافلگیری، ابهام شدید و اوج‌گیری و شتاب فزاینده، معمولاً اضطراب‌آمیز، پراز تنش، وهمناک و گاهی ترسناک است. در داستانک گویی مخاطب با آرامش خاطر در سرزمینی زیبا و لذت‌بخش، گام به گام حرکت می‌کند که ناگهان با ضربه‌ای کاری و شوکه‌کننده به چاهی تاریک و پر رمز و راز سقوط می‌کند. همین باعث می‌شود تصویری که داستانک‌ها از یک حادثه‌ی انسانی ارائه می‌کنند، تا مدت‌ها در ذهن مخاطب ماندگار شود؛ این چیزی است که فقط از عهده‌ی داستانک برمی‌آید.

چند نمونه

قصه‌ی شب – جفری وایت‌مور

مرد موقع بازگشت به اتاق خواب گفت: « مواظب باش عزیزم، اسلحه پره.»

زن که به پشتی تخت تکیه داده بود، گفت: «این رو برای زنت گرفتی؟»

- نه، خیلی خطرناکه. می‌خوام یه حرفه‌ای استخدام کنم .

- من چطورم؟

مرد پوزخندی زد.

- بامزه‌ست اما کدوم احمقی برای آدم کشتن، یه زن استخدام می‌کنه؟

زن لب‌هایش را مرطوب کرد، لوله‌ی اسلحه را به طرف مرد گرفت .

- زنِ تو .

دسته‌گل – پائولو کوئلیو

روزی، اتوبوس خلوتی در حال حرکت بود. پیرمردی با دسته‌گلی زیبا روی یکی از صندلی‏‌ها نشسته بود. مقابل او دخترکی جوان قرار داشت که بی ‌نهایت شیفته‌ی زیبایی و شکوه دسته‌گل شده بود و لحظه‌‏ای از آن چشم برنمی‌داشت. زمان پیاده شدن پیرمرد فرارسید. قبل از توقف اتوبوس در ایستگاه، پیرمرد از جا برخواست، به سوی دخترک رفت و دسته‌گل را به او داد و گفت: «متوجه شدم که تو عاشق این گل‌ها شده‏‌ای. آن‌ها را برای همسرم خریده بودم و اکنون مطمئنم که او از این که آن‌ها را به تو بدهم، خوشحال‌‏تر خواهد شد.» دخترک با خوشحالی دسته‌گل را پذیرفت و با چشمانش پیرمرد را که از اتوبوس پایین می‏‌رفت، بدرقه کرد و با تعجب دید که پیرمرد به سوی دروازه‌ی آرامگاه خصوصی آن ‏سوی خیابان رفت و کنار در ورودی نشست.

متاسفم که پرسیدم – و. د. هیلر

- شب تاریکیه عزیزم.

زن برگشت تا مردی که او را کنار ماشین گیر انداخته بود، ببیند.

- خوب کوچولو، کار تو چیه؟

دست زن روی گلوی مرد کمانی نقره‌ای رسم کرد. جیغ مرد به خرخر بدل شد. زن تیغ جراحی را به زمین انداخت، اتومبیل را راند و به هیکل متشنج و درهم پیچیده گفت: « من جراحم.»

مجموعه‌داستانک‌ها:

احمق ما مرده‌ایم (رسول یونان) - بازی عروس و داماد (بلقیس سلیمانی) – آنا هنوز هم می‌خندد (اکبر صحرایی) – داستان‌های پنجاه‌وپنج کلمه‌ای (جمع نویسندگان) – مکتوب (پائولو کوئلیو) – پلک (جمع نویسندگان) و.

مسابقه داستانک نویسی بشارت فجر

داستانک چیست

::. ريخت شناسي داستان‏هاي ميني‏ ماليستي

در نيم قرن اخير، جهان داستان کوتاه آبستن شکل‏هاي نويني از روايت داستاني بوده است. گونه‏اي که هر روز کوتاه و کوتاهتر مي‏شود. اين خوش‏اقبال‏ترين نوع ادبي مدرن، در طول اين سال‏ها دستخوش تغييرات مهمي بوده است. در مغرب زمين، که موطن اصلي اين گونه ادبي‏ست، شکل‏هاي تعريف شده‏اي از آن ثبت شده است.

تفاوت داستان کوتاه با داستان ميني مال را نبايد تنها در اندازه حجم آن جستجو کرد. چرا که ويژگي‏هاي ديگري جز کوتاهي حجم در اين آثار به چشم مي‏خورد. تفاوت عمده اين دو بيش از آنکه کمي باشد کيفي است.

از خصيصه‏هاي مهم اغلب داستان‏هاي ميني‏ماليستي داشتن طرح ) ساده و سرراست است. در اين نوع داستان‏ها طرح چندان پيچيده و تو در تو نيست. تمرکز روي يک حادثه اصلي است که عمدتاً رويداد شگرفي هم به حساب نمي‏آيد. در بعضي داستان‏ها طرح چنان ساده مي‏شود که به نظر مي‏رسد اصلاً حادثه‏اي رخ نمي‏دهد، که البته عدم پيچيدگي طرح را نبايد به بي‏طرحي تعبير کرد.

از خصوصيت‏هاي ديگر داستان‏هاي ميني‏ماليستي محدوديت زمان و مکان است. به دليل کوتاهي حجم روايت داستان، زمان رويداد و حوادث بسيار کوتاه است. اغلب داستان‏هاي ميني‏ماليستي در زماني کمتر از يک روز، چند ساعت و گاهي چند لحظه، اتفاق مي‏افتد. چون زمينه داستان‏ها ثابت است و گذشت زمان بسيار کم است. تغييرات مکاني هم بسيار ناچيز و به ندرت رخ مي‏دهد. به همين دليل اغلب يک موقعيت کوتاه و برشي از زندگي براي روايت داستاني انتخاب مي‏شود. اين اصل مسئله انتخاب طرح و روايت را در اين گونه داستاني پر اهميت مي‏کند.

کانون طرح در داستان‏هاي ميني‏ماليستي يک شخصيت واحد يا يک واقعه خاص است و نويسنده به عوض دنبال کردن سير تحول شخصيت، يک لحظه خاص از زندگي او را به نمايش مي‏گذارد و اين همان زمان مناسب براي تغيير و تحول است.

در اغلب داستان‏هاي ميني‏ماليستي هدف نويسنده نشان دادن يک واقعه بيروني است. چنانکه خواننده احساس کند حوادث پيش رويش رخ مي‏دهد. به همين دليل واسطه‏اي ميان ما و حوادث وجود ندارد.

آنچه در طرح اين گونه داستان‏ها مهم است انتخاب لحظه وقوع حادثه است. چون هر برشي از زندگي نمي‏تواند تمامي اطلاعات طرح را منتقل کند.

درونمايه داستان‏هاي ميني‏ماليستي اغلب دغدغه‏هاي کلي انسان است: مرگ، عشق، تنهايي و... و کمتر به روايت رويدادهاي اقليمي مي‏پردازد.

در داستان‏هاي ميني‏ماليستي همه عناصر داستان در حداقل خود به کار گرفته مي‏شوند. اما در ميان اين عناصر، گفت‏وگو، تلخيص و روايت يشترين کاربرد را دارد. چرا که اين سه عنصر، سرعت بيشتري در انتقال اطلاعات داستاني بر عهده مي‏گيرند